Η απώλεια και τα συναισθήματα θλίψης και στεναχώριας είναι το τίμημα που πληρώνουμε για τις γεμάτες από χαρά στιγμές που βιώνουμε με την παρουσία ενός κατοικίδιου στο σπίτι μας.
Η ζωή του σκύλου μας έχει τη φυσική κατάληξη που έχουν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί. Αυτό είναι κάτι που εμείς οι ενήλικες το γνωρίζουμε και οφείλουμε να το εξηγήσουμε με τον δέοντα τρόπο στα παιδιά μας.
Για το πώς θα τους το πούμε, το πότε και το γιατί, ζητήσαμε τη βοήθεια μιας ειδικού στο συγκεκριμένο θέμα. Και δεν υπάρχει πιο ειδικός από κάποιον που ασχολείται επαγγελματικά με τα παιδιά και τον ψυχισμό τους. Η κα Έφη Λάγιου – Λιγνού είναι ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και εφήβων, επόπτρια κλινικού έργου στην Πανεπιστημιακή κλινική του νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία». Μία επιστήμονας χαμογελαστή και ευγενική (με παιδιά έχει, εξάλλου, να κάνει), η οποία είναι και ιδιοκτήτρια τριών Γερμανικών Ποιμενικών!
Επιτρέψτε του να κλάψει
– Πώς εισπράττει ένα παιδί την απώλεια του αγαπημένου του σκύλου;
Ο αγαπημένος σκύλος μπορεί να είναι τόσο σημαντικός για το παιδί όσο και ένα αγαπημένο πρόσωπο. Η απώλειά του μπορεί να είναι εξ ίσου οδυνηρή με την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, να μας τρομάξουν οι έντονες αντιδράσεις του παιδιού, όπως το συνεχές κλάμα, η κατήφεια, η προσωρινή απόσυρση, η ευερεθιστότητα, ο θυμός ή η αδυναμία συγκέντρωσης, στην περίπτωση θανάτου του σκύλου.
- Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για να συζητήσουμε με το παιδί για τη φυσιολογική κατάληξη του ζώου;
Πριν αποκτήσουμε ένα σκύλο, βοηθάει να μιλήσουμε με το παιδί μας όχι μόνο για τα χαρακτηριστικά του, τις ανάγκες του, τα χαρίσματά του, τις χαρές και τις δυσκολίες που μπορεί να μας… δώσει ο σκύλος, αλλά επίσης και την προβλεπόμενη διάρκεια ζωής του. Όπως αναπτύσσεται ο σκύλος μας, καλό είναι να θυμίζουμε τόσο στο παιδί όσο και στον εαυτό μας την ηλικιακή φάση στην οποία βρίσκεται: νεότητα, παραγωγική ηλικία, μέση ηλικία, γηρατειά. Δυστυχώς, πολύ συχνά τα σκυλιά μας δεν φθάνουν στα βαθιά γεράματα, γιατί τα σκοτώνει πρόωρα ένα ατύχημα, μια αρρώστια (όπως, άλλωστε, και τους ανθρώπους) ή μια φόλα. Το παιδί πρέπει, λοιπόν, να γνωρίζει εξ αρχής και αυτές τις πιθανότητες.
- Αν το παιδί είναι παρόν τη στιγμή του θανάτου του ζώου, πώς θα το στηρίξουμε ψυχολογικά και ποιες πρέπει να είναι οι άμεσες αντιδράσεις μας;
Τον αναπόφευκτο πόνο από την απώλεια του αγαπημένου ζώου θα τον περάσουμε μαζί με το παιδί μας και μαζί θα αντιμετωπίσουμε το θάνατο του σκύλου. Δεν κρύβουμε το πού θα το θάψουμε. Δεν εξαφανίζουμε τη μνήμη του νεκρού ζώου, σαν να μην υπήρξε. Μιλάμε γι’ αυτό, όχι περισσότερο απ’ όσο αντέχει το παιδί μας, αλλά ούτε λιγότερο απ’ όσο αποζητά. Του επιτρέπουμε να κλάψει, να θυμώσει…
Εξοικείωση με την απώλεια
- Μπορεί να χρειαστεί και η βοήθεια ενός ειδικού σε κάποιες περιπτώσεις;
Ναι, αν συντρέχουν και άλλοι λόγοι. Ο θάνατος του σκύλου μπορεί να φέρει στην επιφάνεια προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες και τότε μπορεί να μην φτάνει η δική μας διαθεσιμότητα για το παιδί μας. Η βοήθεια από τον ειδικό δεν σημαίνει ότι εμείς δεν είμαστε επαρκείς ως γονείς.
- Πιστεύετε ότι δεν πρέπει να αφήνουμε το παιδί να δένεται συναισθηματικά με το ζώο, με σκοπό να μειώσουμε τον πόνο της απώλειας;
Το αντίθετο, θα έλεγα. Μέσα από τους συναισθηματικούς δεσμούς αναπτυσσόμαστε, ωριμάζουμε, συμφιλιωνόμαστε με ματαιώσεις, αντέχουμε στον πόνο και την απώλεια, δυναμώνουμε. Ο στενός δεσμός μ’ ένα σκύλο προσφέρει στο παιδί την ευκαιρία να ζήσει έντονες στιγμές, να παίξει, να φροντίσει, να δυσανασχετήσει, να αγαπήσει, να εμπιστευθεί, να πονέσει. Είναι κρίμα να στερήσουμε από τα παιδιά μας τέτοιες ευκαιρίες, μη τυχόν και πονέσουν. Βεβαίως και θα πονέσουν, αλλά θα τους συμπαρασταθούμε για να αντέξουν τον πόνο, προετοιμάζοντάς τα, έτσι, για τις δυσκολίες της ζωής.
- Υπάρχει περίπτωση το παιδί να θεωρήσει υπεύθυνο τον εαυτό του για την απώλεια του ζώου και, αν ναι, πώς αντιμετωπίζουμε μια τέτοια κατάσταση;
Αυτό συμβαίνει κάποιες φορές, όπως όταν τα παιδιά νιώθουν υπεύθυνα για το διαζύγιο των γονιών ή για την αρρώστια ενός μέλους της οικογένειας, για λόγους που βρίσκονται στο νου του παιδιού και όχι στα δεδομένα της πραγματικότητας. Σ’ αυτή την περίπτωση εξηγούμε απλά και σταθερά τα εξωτερικά αίτια της απώλειας του σκύλου, διαβεβαιώνοντας το παιδί ότι δεν ελέγχουμε όλα όσα μας συμβαίνουν.
Είστε η παρηγοριά του
- Μετά την απώλεια πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να το ξεπεράσει;
Επιτρέποντάς του πρώτα να «πενθήσει» για την απώλεια του αγαπημένου του σκύλου. Το πένθος έχει πολλές μορφές, εμφανείς και κρυφές. Στη διαδικασία του πένθους, το παιδί χρειάζεται τη συναισθηματική υποστήριξη των γονιών του. Το παιδί διαλέγει σε ποιους θα μιλήσει για το θάνατο του σκύλου του, με ποιους θα το μοιραστεί.
- Πιστεύετε ότι ο χειρισμός μας, σε αυτή την περίπτωση, θα επηρεάσει τον τρόπο που το παιδί θα αντιμετωπίζει το θάνατο στη μετέπειτα ζωή του;
Το πώς θα αντιμετωπίζει το παιδί μας το θάνατο, γενικότερα, δεν εξαρτάται μόνο από το πώς θα χειριστούμε αυτή την απώλεια, όμως κάθε ανάλογη εμπειρία δυναμώνει και συμφιλιώνει το παιδί μας με το θάνατο.
- Πόσο διαφορετικά αντιμετωπίζουμε την απώλεια, αναλόγως με την ηλικία του παιδιού;
Η απώλεια βιώνεται διαφορετικά από παιδί σε παιδί και αυτό εξαρτάται όντως από την ηλικία, την προσωπικότητά του, το βαθμό ενασχόλησής του με το ζώο και τα προηγούμενα βιώματά του. Το παιδί χρειάζεται την ψυχική μας διαθεσιμότητα, δηλαδή, να είμαστε κοντά του και να του συμπαρασταθούμε, σε όποια ηλικία και να βρίσκεται.
- Πόσο σύντομα μπορεί η οικογένεια να αποκτήσει ένα καινούργιο κατοικίδιο;
Το παιδί χρειάζεται ένα χρονικό διάστημα να πενθήσει το σκύλο που πέθανε, για να κάνει χώρο στο νου του για ένα καινούργιο ζώο στο σπίτι. Η άμεση αντικατάσταση του σκύλου που χάθηκε με ένα νέο, δεν επιτρέπει στο παιδί ούτε να συμφιλιωθεί με την απώλεια, ούτε να κάνει μια ζωντανή διαφορετική σχέση με το νέο ζώο.
- Τι πρέπει να ξέρει ένας γονιός σε μια τέτοια περίπτωση;
Να έχει προετοιμάσει το παιδί του και να παρατηρεί τις αντιδράσεις του, αναλογιζόμενος πώς νιώθει και ο ίδιος, γιατί τα παιδιά μας επηρεάζονται από τη δική μας στάση.
Χρήσιμες συμβουλές από την ψυχολόγο δρ. Σάλι Κιούμπιν
• Φροντίστε ώστε το παιδί να μάθει από εσάς για το θάνατο του σκύλου.
• Να είστε ειλικρινείς και να αποφύγετε να πείτε πως ο σκύλος εξαφανίστηκε, χάθηκε.
• Να συμμετέχει και το παιδί στη λήψη αποφάσεων, οι οποίες αφορούν στον οικογενειακό σκύλο.
• Μην υποτιμάτε τα αισθήματά τους. Ενθαρρύνετε το παιδί να μιλήσει για το κατοικίδιο και να εκφράσει τα συναισθήματά του. Να γράψει μία ιστορία, ένα ποίημα ή και να ζωγραφίσει μια εικόνα τού κατοικίδιου, μπορεί να είναι χρήσιμο για αυτό.
• Προσπαθήστε να καταλάβετε τη σημασία του ζώου και τι έχασε το παιδί. Μη μηδενίζετε ή ελαχιστοποιείτε τη θλίψη του.
• Να είστε έτοιμοι να πείτε πως το ζώο πέθανε, αλλά χωρίς να περιλαμβάνετε λεπτομέρειες που μπορούν να το στεναχωρήσουν περισσότερο.
• Μη φοβηθείτε να μοιραστείτε τα δικά σας αισθήματα λύπης.
• Χρησιμοποιείστε γλώσσα την οποία μπορούν να καταλάβουν τα παιδιά. Λέξεις όπως «θάνατος» ή «πέθανε» είναι περισσότερο κατάλληλες από, π.χ., «κοιμήθηκε», που μπορεί να προκαλέσουν κάποια ανησυχία και μπέρδεμα σε μικρότερα παιδιά.
• Η άμεση αντικατάσταση του σκύλου που χάθηκε με ένα νέο, δεν επιτρέπει στο παιδί ούτε να συμφιλιωθεί με την απώλεια, ούτε να κάνει μία ζωντανή, διαφορετική σχέση με το νέο ζώο.
(αναδημοσίευση κατόπιν αδείας από το περιοδικό «Τα Σκυλιά μας και Εμείς»)
