Ο σκύλος μας δεν έχει άλλον τρόπο να επικοινωνήσει παρά μόνο με το σώμα του. Πώς θα διαβάσουμε τα μηνύματα που στέλνει;
Η ανάγκη για άμεση και αποτελεσματική επικοινωνία στην αγέλη διαμορφώθηκε από την ανάγκη των μελών της για επιβίωση. Η αγέλη μοιάζει με όργανο που λειτουργεί με απόλυτη επιτυχία και σε ισορροπία με το περιβάλλον.
Η επικοινωνία γίνεται με τρεις τρόπους: οπτικά, ακουστικά και οσφρητικά. Θα εστιάσουμε στην οπτική επικοινωνία η οποία συμπεριλαμβάνει τις εκφράσεις προσώπου και τις στάσεις του σώματος. Συμπεριλαμβάνονται η οπτική επαφή, εκφράσεις προσώπου, στάση των αφτιών, στάση του στόματος, το ανασήκωμα της τρίχας στην πλάτη και ολόκληρη η στάση του σώματος. Όλα μαζί συνθέτουν τη μοναδική γλώσσα του σώματος του συγκεκριμένου ζώου.
Τα δύο κυρίαρχα στοιχεία συμπεριφοράς που έχουν κληρονομήσει τα σκυλιά μας από τους προγόνους τους, τους λύκους, είναι γνωστά σε όλους μας: είναι το κυριαρχικό και το υποτακτικό στοιχείο συμπεριφοράς, καθώς και το στοιχείο της επιθετικότητας. Παρά την ίδια καταγωγή, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση στη συμπεριφορά του σκύλου τόσο από τον πρόγονό του, το λύκο, όσο και μεταξύ των φυλών, όπως και μεταξύ των δύο φύλων.
Οπτική επαφή
Η οπτική επαφή είναι η πρώτη επαφή μεταξύ δύο σκύλων, είτε γνωρίζονται είτε όχι. Η κατάληξη της συναναστροφής θα κριθεί από αυτήν την πρώτη επαφή. Στην περίπτωση αγνώστων, το κυριαρχικό ζώο είναι αυτό που θα ενεργοποιήσει την παρατεταμένη οπτική επαφή η οποία εξελίσσεται σε κάρφωμα με τα μάτια ορθάνοιχτα. Ένα υποτακτικό σκυλί θα αποφύγει την οπτική επαφή με ένα ζώο που βρίσκεται πιο ψηλά στην ιεραρχία. Στη συνέχεια, θα σπάσει την οπτική επαφή πιο σύντομα από τον κυρίαρχο. Επίσης το υποτακτικό σκυλί θα κρατάει τα αφτιά του πίσω, θα χαμηλώσει το σώμα του και την ουρά του, μπορεί να βγάλει και ήχο σαν ελαφρύ κλάμα, να τραβήξει τα χείλη του προς τα πίσω, να κάνει γρήγορες κινήσεις γλειψίματος και να παρουσιάσει τα γεννητικά του όργανα.
Είναι πολύ συνήθης συμπεριφορά στα κουτάβια αυτή του υποτακτικού σκύλου. Συνήθως καταλήγουν ανάσκελα. Ο ρόλος του κάθε ζώου, λοιπόν, καθορίζεται από την αρχή έτσι ώστε να αποφευχθούν οι καβγάδες και η επιθετικότητα. Αν το υποτακτικό σκυλί δεν χαμηλώσει το βλέμμα του, το άλλο θα αυξάνει τα κυριαρχικά σήματα. Θα δείξει δόντια και θα γρυλίσει. Βέβαια, εάν ο κυρίαρχος κοιτάζει πολύ επίμονα τον άλλο αφού του έχει υποταχθεί ήδη, εκείνο μπορεί να συγχυστεί και να δαγκώσει από άμυνα πλέον και να ακολουθήσει σίγουρος καβγάς.
Συμβαίνει και η φιλική οπτική επαφή και δεν είναι συσχετισμένη με ρόλους ιεραρχικούς. Αυτή φαίνεται κατά τη διάρκεια παιχνιδιού, χαιρετισμού, μεταξύ γνωστών σκύλων και μεταξύ του σκύλου και του ιδιοκτήτη του. Συνήθως, ακολουθούν κι άλλες εκφράσεις προσώπου, όπως είναι το «play face» (έκφραση παιχνιδιού). Ο συνδυασμός ελαφραίνει την απειλή του καρφώματος.
Υπάρχει, λοιπόν, τρόπος να καταλάβετε εάν ο σκύλος σας είναι κυριαρχικός απέναντί σας ή όχι. Δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να κάνετε τον σκύλο σας να νιώσει απειλή με το να τον καρφώνετε συνέχεια στα μάτια, διότι είναι πιθανό να αμυνθεί και πάλι να βγάλει επιθετικότητα την οποία εσείς θα παρεξηγήσετε. Ένα σύμπτωμα των σκυλιών που είναι προβληματικά και δείχνουν κυριαρχική επιθετικότητα είναι ότι αγριεύουν με μια απλή ματιά προς το μέρος τους. Αυτά τα ζώα είναι προβληματικά όμως και θα πρέπει να συμβουλευτείτε ειδικό και να μην το κοιτάτε στα μάτια.
Τα παιδιά επίσης πρέπει εδώ να αναφερθούν διότι αρμόζουν σε αυτό το θέμα. Πολλά παιδιά στην ηλικία που αρχίζουν και περπατάνε, μπορεί να είναι απειλητικά για έναν σκύλο, διότι σε αυτήν την ηλικία, τα μάτια τους είναι στο ίδιο ύψος με αυτά του σκύλου και μπορεί να γίνει εύκολα παρεξήγηση και να υπάρξει άσχημη κατάληξη. Αυτός είναι ένας λόγος που δεν αφήνουμε ποτέ τα παιδιά χωρίς επίβλεψη στην παρέα ενός σκύλου.
Εκφράσεις προσώπου
Το κεφάλι και το πρόσωπο του λύκου έχουν περιγραφεί ως «το πιο σημαντικό κέντρο οπτικής έκφρασης». Αυτό δεν είναι έκπληξη μια και μιλάμε για ένα από τα πιο κοινωνικά ζώα. Ένα κυριαρχικό ζώο θα θελήσει να αυξάνει την κοινωνική απόσταση με άλλο ζώο (δηλαδή να το διώξει μακριά), κρατώντας το κεφάλι και το λαιμό του πιο ψηλά από το επίπεδο της πλάτης του. Επίσης θα σήκωνε την τρίχα του στο λαιμό και γύρω από το κεφάλι του. Το στόμα του θα το σουφρώσει μπροστά, εκθέτοντας τα δόντια, ενώ τα μάτια θα ήταν ορθάνοιχτα και οι βλεφαρίδες κατεβασμένες, διαμορφώνοντας έτσι μια έκφραση συνοφρυωμένη.
Τα αφτιά είναι επίσης σημαντικό οπτικό σήμα και δείχνουν τη διάθεση του σκύλου. Ένας σκύλος σε επιφυλακή ή ένας κυριαρχικός σκύλος θα τα κράταγε επάνω και μπροστά, προς την κατεύθυνση του ερεθίσματος. Ο υποτακτικός θα τα κράταγε πίσω κι επίπεδα με το κεφάλι.
Οι περισσότερες ράτσες έχουν αρκετά μεγάλο μειονέκτημα λόγω των μορφολογικών διαφοροποιήσεων από τους προγόνους τους που έχουν εμφανιστεί μέσω της επιλεκτικής εκτροφής. Τα μεγάλα αφτιά, περίεργα σημάδια και χρώματα στο πρόσωπο, και το υπερβολικό μαλλί, είναι κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά που εμποδίζουν την καθαρή επικοινωνία μέσω των εκφράσεων του προσώπου.
Στάσεις σώματος
Τα σκυλιά χρησιμοποιούν και ολόκληρο το σώμα για να δείξουν τις προθέσεις τους στον άλλον. Το σώμα στέλνει 3 είδη μηνυμάτων:
- Υποτακτικά μηνύματα για τη μείωση της κοινωνικής απόστασης (να φέρει τον άλλον πιο κοντά).
- Κυριαρχικά μηνύματα για την αύξηση της κοινωνικής απόστασης (να διώξει τον άλλον).
- Αμφίβολα σήματα και μηνύματα.
Αυτές οι στάσεις μπορεί να είναι πάρα πολύ διακριτικές αλλά αυξάνονται σε ένταση, ανάλογα με τη συμπεριφορά του δέκτη.
Η αυξανόμενη ένταση των κυριαρχικών σημάτων (με στόχο να διώξει τον δέκτη)
Όπως είπαμε πιο πάνω, ο κυρίαρχος θα ξεκινήσει την οπτική επαφή ή θα ανταποκριθεί στην οπτική επαφή ενός άλλου ζώου με τα μάτια ανοιχτά και ακίνητα. Τα δόντια είναι φανερά καθώς τα χείλη μαζεύονται μπροστά και τραβιούνται καθέτως. Η θέση των χειλιών εξαρτάται από το πόσος φόβος είναι αναμειγμένος με την επιθετικότητα. Όσο αυξάνεται ο φόβος τόσο περισσότερο τραβιούνται τα χείλη προς τα πίσω. Στην αρχή το κεφάλι και ο λαιμός είναι ψηλά, αλλά όσο αυξάνεται η απειλή, χαμηλώνει το κεφάλι για προστασία του λαιμού και των αφτιών.
Αυτά τα σήματα μπορεί να δείχνουν σαν υποταγή, αλλά όσο προχωράει η συναναστροφή γίνονται ξεκάθαρες οι προθέσεις του κυρίαρχου ο οποίος στη συνέχεια προσπαθεί να αυξήσει το μέγεθος του σώματός του για εκφοβισμό. Φέρνει το βάρος του μπροστά δείχνοντας ισχυρή θέση και τα πόδια κοκκαλώνουν για να δείχνουν πιο μακριά. Η τρίχα στους ώμους και στα καπούλια σηκώνεται για αύξηση του ύψους του. Η ουρά κρατιέται σε όρθια στάση και συνήθως γυρίζει προς την πλάτη. Κουνιέται είτε πολύ σιγά ή πάρα πολύ γρήγορα, αλλά είναι μόνο η άκρη τής ουράς που κινείται. Το σκυλί μπορεί σε κάποιες στιγμές να αποσυρθεί για να ουρήσει όπου διατηρεί όλα τα σήματα.
Εδώ είναι πολύ σημαντικό να γίνει μια διευκρίνηση μεταξύ της κυριαρχίας και της επιθετικότητας διότι η πλειονότητα των ιδιοκτητών μπερδεύει τις δύο αυτές συμπεριφορές, καθώς πιστεύουν ότι η επιθετικότητα είναι κυριαρχία και το αντίστροφο. Στους λύκους, ένα κυριαρχικό ζώο δεν είναι απαραίτητα κι επιθετικό, αρκεί να δεχτούν τον υποτακτικό τους ρόλο τα υπόλοιπα ζώα της αγέλης. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σκυλιά μας. Είναι φυσικό να είναι κάποια κυριαρχικά και κάποια υποτακτικά. Αρκεί να είναι καλά κοινωνικοποιημένα και θα τα βρουν μεταξύ τους με τη λιγότερη επιθετικότητα που γίνεται. Όταν μπαίνουμε εμείς να κανονίσουμε τις συναναστροφές του σκύλου μας, είναι μικρές οι πιθανότητες να αποφευχθεί καβγάς διότι εκεί μπαίνουν και άλλοι παράγοντες στη μέση, όπως το να προκαλέσουμε το ένστικτο του ζώου μας να μας προστατέψει, ή κατά λάθος να εμψυχώσουμε το σκυλί μας με της φωνές μας και τις κινήσεις μας.
Η επιθετικότητα γίνεται εμφανής όταν θα ανοίξουν τα πίσω πόδια για σταθερότητα και όταν ο κυρίαρχος θα βάλει το μπροστινό του πόδι πάνω από τους ώμους του άλλου. Είναι πιθανό πλέον να αρχίσει καβγάς.
Η αυξανόμενη ένταση των υποτακτικών σημάτων (με στόχο να φέρει τον δέκτη πιο κοντά)
«Η επίδραση της υποταγής είναι να μειωθεί η κοινωνική απόσταση μεταξύ των ζώων με ελεγχόμενο τρόπο έτσι ώστε να επιτύχει φιλική και αρμονική κοινωνική επαφή (Fox 1971)». Όπως και για τα κυριαρχικά σήματα έτσι και τα σήματα υποταγής αυξάνονται με την αυξανόμενη ένταση της συναναστροφής, διαμορφώνοντας δύο ειδών υποτακτικά σχέδια προστασίας: ενεργή και ενεργητική υποταγή. Το καθένα με διαφορετικά σήματα.
Η γλώσσα του σώματος έχει εξελιχθεί έτσι ώστε να αποφευχθούν οι συγκρούσεις. Στη φύση, η σύγκρουση σημαίνει θάνατος. Για να αναπτυχθεί η γνώση γύρω από τη γλώσσα του σώματος πρέπει να κοινωνικοποιηθεί το κουτάβι με άλλα σκυλιά σε πολύ μικρή ηλικία έτσι ώστε να μπορεί να επικοινωνεί με τα άλλα μέλη τού είδους, χωρίς συγκρούσεις. Εάν είναι το σκυλί σας καλά κοινωνικοποιημένο, τότε οφείλετε κι εσείς να το εμπιστευτείτε στις συναναστροφές του με άλλα σκυλιά και να μην επεμβαίνετε παρά μόνο με ήρεμο κι ενθαρρυντικό τρόπο.
(αναδημοσίευση κατόπιν αδείας από το περιοδικό «Τα Σκυλιά μας και Εμείς»)
