Η λεϊσμανίωση είναι ένα θέμα που, δυστυχώς, δε θα σταματήσει να μας απασχολεί και στις μέρες μας ταλαιπωρεί πάρα πολύ τους τετράποδους συντρόφους μας. Στην προσπάθειά μας για περισσότερη ενημέρωση, μίλησα με τον κύριο Χαραλαμπίδη καθηγητή του Εργαστήριου Παρασιτολογίας και Παρασιτικών Νοσημάτων της Κτηνιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης!
Η λεϊσμανίωση του σκύλου είναι συχνό παρασιτικό νόσημα στη χώρα μας, που οφείλεται στο πρωτόζωο παράσιτο Leishmania infantum. Περιβάλλεται όμως ακόμη σε μεγάλο βαθμό από προκαταλήψεις που δημιουργούν πολλά ερωτηματικά και ασάφειες. Ένα απλό παράδειγμα είναι ότι στη χώρα μας η λεϊσμανίωση του σκύλου ονομάζεται ακόμη λανθασμένα «kala-azar», που αφορά στην πραγματικότητα ένα νόσημα του ανθρώπου στην Ινδία και οφείλεται στο πρωτόζωο παράσιτο Leishmania donovani.
- Πώς μολύνεται ο σκύλος (ή ο άνθρωπος) στη χώρα μας;
Ο σκύλος (ή ο άνθρωπος) μολύνεται, όταν τσιμπηθεί από μολυσμένες θηλυκές σκνίπες (μεταδότης του παρασίτου). Για να μεταδοθεί όμως το παράσιτο, πρέπει η σκνίπα να έχει απομυζήσει αίμα πριν από τουλάχιστον 8-10 ημέρες από μολυσμένο σκύλο (ξενιστής του παρασίτου, Εικόνα 1).
Το παράσιτο εμφανίζεται με δύο μορφές. Μέσα στο αίμα του σκύλου εμφανίζεται με την αμαστιγωτή μορφή (η μορφή αυτή μολύνει τη σκνίπα) και μέσα στη σκνίπα εμφανίζεται με την προμαστιγωτή μορφή (η μορφή αυτή μολύνει τον σκύλο ή τον άνθρωπο).
Εικόνα 1. Ο βιολογικός κύκλος της Leishmania infantum
- Μολύνεται συχνά ο σκύλος (ή ο άνθρωπος) στη χώρα μας;
Το παράσιτο βρίσκεται στο 0.2-48.7% των σκύλων στη χώρα μας, ενώ στον άνθρωπο αναφέρονται κάθε χρόνο περίπου 25 κρούσματα του νοσήματος σε ολόκληρη τη χώρα. Σύμφωνα με υπολογισμούς, στη χώρα μας αναλογούν περίπου 4000 μολυσμένοι σκύλοι σε κάθε μολυσμένο άνθρωπο (4000:1), ενώ διεθνώς η σχέση αυτή είναι 100:1. Η μεγάλη αυτή διαφορά οφείλεται στο γεγονός ότι στη χώρα μας δεν υπάρχουν είδη σκνιπών που απομυζούν αίμα τόσο από τον άνθρωπο όσο και από τον σκύλο.
- Τί μορφή έχουν οι σκνίπες, που βρίσκονται, μοιάζουν με κουνούπια;
Οι σκνίπες (Phlebotomus spp.) που μεταδίδουν το παράσιτο είναι τριχωτά, ξανθά έντομα (Εικόνα 2) και δεν έχουν μορφολογικές ή βιολογικές ομοιότητες με τα κουνούπια (έχουν το μισό τους μέγεθος και είναι 1-4 mm). Γεννούν αυγά στο λίγο χώμα που βρίσκεται σε μάντρες, σε πέτρινους τοίχους αγροτικών σπιτιών, σε τοίχους πηγαδιών, σε κορμούς δένδρων, σε σπηλιές και σε άλλους σκοτεινούς χώρους. Από κάθε αυγό εκκολάπτεται μία προνύμφη που μετατρέπεται σε λίγες ημέρες σε νύμφη και μετά, σε ενήλικη σκνίπα (Εικόνα 2). Η ανάπτυξη από το αυγό έως το ενήλικο έντομο διαρκεί 28-82 ημέρες.
Η σκνίπα ζει περίπου 14-45 ημέρες, πετά σε απόσταση 50-100 μέτρων στη διάρκεια της ζωής της και διατρέφεται με χυμούς από φυτά (ροδακινιές, βερυκοκκιές, αμυγδαλιές, νεαρά σιτηρά κ.ά.). Η θηλυκή σκνίπα πίνει επιπλέον και αίμα κάθε 3-4 ημέρες.
Η περίοδος δραστηριότητας των σκνιπών στην Ελλάδα είναι από το Μάιο έως το Νοέμβριο.
Εικόνα 2. Ο βιολογικός κύκλος της σκνίπας (Phlebotomus spp.)
- Πότε οι σκνίπες απομυζούν αίμα από τον σκύλο;
- Υπάρχει κίνδυνος για τον ιδιοκτήτη και τα άλλα μέλη της οικογένειας, όταν στο σπίτι υπάρχει μολυσμένος σκύλος;
Όχι. Σύμφωνα με επιζωοτιολογικά και επιδημιολογικά στοιχεία στην Ελλάδα ο άνθρωπος μολύνεται από τις σκνίπες που πήραν το παράσιτο από μολυσμένο άνθρωπο, όχι από μολυσμένο σκύλο. Γι’ αυτό άλλωστε δεν αναφέρθηκαν κρούσματα λεϊσμανίωσης σε οικογένειες που έχουν μολυσμένους σκύλους.
- Υπάρχει κίνδυνος να μολυνθεί κάποιος που χαϊδεύει ή περιποιείται τα τραύματα του μολυσμένου σκύλου;
Όχι. Δεν υπάρχει τέτοιος κίνδυνος, επειδή η μορφή του παρασίτου που μολύνει τον άνθρωπο (προμαστιγωτή μορφή, Εικόνα 1) βρίσκεται μέσα στη σκνίπα και όχι στον σκύλο.
- Ποιά είναι η πρόγνωση της λεϊσμανίωσης για τον μολυσμένο σκύλο;
Η πρόγνωση του νοσήματος είναι γενικά καλή, όταν η διάγνωση και η φαρμακευτική αγωγή γίνονται έγκαιρα στο ζώο. Στην αντίθετη περίπτωση, ο μολυσμένος σκύλος πεθαίνει 3-24 μήνες μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων, χωρίς να αποκλείεται όμως και η περίπτωση το ζώο να γίνει καλά χωρίς φαρμακευτική αγωγή (αυτοΐαση, στο 10-20% των κρουσμάτων).
- Είναι δυνατόν με τη φαρμακευτική αγωγή ο μολυσμένος σκύλος να γίνει εντελώς καλά ή απλά παραμένει φορέας του παρασίτου;
Υπάρχουν φαρμακευτικά σχήματα με ικανοποιητικά αποτελέσματα στο 85-100% των ζώων (τα ζώα απαλλάσσονται από το παράσιτο, όταν προλαμβάνονται οι αναμολύνσεις και οι αναζωπυρώσεις του νοσήματος).
Όταν ο σκύλος αναμολύνεται, πρέπει να επαναλαμβάνεται η φαρμακευτική αγωγή (στην περίπτωση αυτή, το 75-78% των ζώων επιβιώνει για 4-6 χρόνια).
- Ποιό είναι το ΚΑΛΥΤΕΡΟ φάρμακο στη λεϊσμανίωση του σκύλου;
Όλα τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά, με την προϋπόθεση ότι:
α) χορηγούνται στα μολυσμένα ζώα ΚΑΘΕ 12 ΩΡΕΣ, επειδή τα παράσιτα βγαίνουν από τα μολυσμένα κύτταρα κάθε 12-24 ώρες και μόνον τότε είναι ευαίσθητα στα φάρμακα,
β) δεν επιβαρύνουν τη λειτουργία των νεφρών και άλλων οργάνων (απουσία παρενεργειών), και
γ) ενισχύουν τους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού (ανοσοενισχυτική δράση).
- Κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής, ο μολυσμένος σκύλος αποτελεί εστία μόλυνσης των σκνιπών και εμμέσως, απειλή για τη μόλυνση των άλλων σκύλων;
Όχι. Γενικά, κατά τη φαρμακευτική αγωγή, τα παράσιτα εξαφανίζονται για αρκετούς μήνες από το περιφερικό αίμα και επομένως, το ζώο δεν αποτελεί εστία μόλυνσης των σκνιπών.
- Είναι δυνατόν να προφυλαχθεί ο σκύλος από τη λεϊσμανίωση;
Ναι. Ο σκύλος προφυλάσσεται αποτελεσματικά κατά την εποχή των σκνιπών στην Ελλάδα (Μάιος-Νοέμβριος), όταν: α) χρησιμοποιείται στο ζώο εντομοαπωθητικό περιλαίμιο (ή spray) με deltamethrin, β) τοποθετείται εντομοαπωθητικό με diethyltoluamide-DEET (στον αυχένα και τη ράχη του ζώου), μετά τη δύση του ήλιου (αιχμή δραστηριότητος των σκνιπών, 21.00-22.00 και 03.30-05.00), δ) εξετάζεται ορολογικά το ζώο κάθε Μάιο και Νοέμβριο, για να τίθεται έγκαιρα η διάγνωση (Μάιο) και να θεραπεύονται τα μολυσμένα ζώα πριν μετατραπούν σε αποθήκη/φορείς του παρασίτου στη φύση, και ε) χορηγείται προληπτικά στο ζώο allopurinol (15 mg/Kg σ.β./12ωρο, από το στόμα), από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο, για να προφυλάσσεται το ζώο κατά το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, που είναι η περίοδος με τη μεγαλύτερη μολυσματική ικανότητα των σκνιπών στη χώρα μας.
| Μέτρα που προλαμβάνουν τη λεϊσμανίωση του σκύλου | |
| Ενέργεια | Στόχος |
| 1. Εξέταση του ζώου Μάϊο και Νοέμβριο | Έγκαιρη διάγνωση-θεραπεία του ζώου |
| 2. Έγκαιρη φαρμακευτική αγωγή | Αποτροπή μόλυνσης των σκνιπών |
| 3. Προστασία των ζώων από τις σκνίπες | Πρόληψη μόλυνσης των ζώων |
| 4. Περιλαίμιο με deltamethrin | Απομάκρυνση των σκνιπών (για 5 μήνες) |
| 5. Anti-Phlebotome®, Autan® | Απομάκρυνση των σκνιπών (για 4 ώρες) |
| 6. Ρermethrin/pyriproxyfen | Απομάκρυνση των σκνιπών (για 2-3 εβδομάδες) |
| 7. Αllopurinol (15 mg/Kg σ.β./12ωρο) | Πρόληψη μόλυνσης ζώου (Μάιο-Νοέμβριο) |
- Τί πρέπει να γνωρίζει ο ιδιοκτήτης για την παρακολούθηση του ζώου μετά τη λήξη της φαρμακευτικής αγωγής;
Πρέπει να γνωρίζει ότι μετά τη λήξη της φαρμακευτικής αγωγής (όποια και αν έχει επιλεγεί): η ορολογική εξέταση του ζώου πρέπει να επαναλαμβάνεται 1, 2, 3, 6, 12, 18 και 24 μήνες μετά τη λήξη της αγωγής. Η επιτυχία της αγωγής πιστοποιείται από τη μείωση των ειδικών αντισωμάτων, ενώ η αποτυχία της αγωγής διαπιστώνεται από την αύξηση των ειδικών αντισωμάτων, οπότε η φαρμακευτική αγωγή επαναλαμβάνεται.
- Είναι δυνατόν να προφυλαχθεί ο άνθρωπος από τη λεϊσμανίωση;
Η μόλυνση του ανθρώπου κατά την περίοδο των σκνιπών (από το Μάιο έως το Νοέμβριο) αποφεύγεται με: α) τη χρησιμοποίηση εντομοαπωθητικού (Autan®) στα ακάλυπτα μέρη του σώματος ή στα ρούχα, μετά τη δύση του ηλίου (διάρκεια εντομοαπωθητικής δράσης περίπου 4 ώρες), β) την έγκαιρη διάγνωση και τη θεραπεία των ασθενών, για να μη αποτελούν φορείς του παρασίτου στη φύση, και γ) τη σωστή ενημέρωση για το βιολογικό κύκλο της Leishmania infantum, αλλά και τις βιολογικές συνήθειες των σκνιπών στη χώρα μας.
Σ. Θ. Χαραλαμπίδης, καθηγητής
Εργαστήριο Παρασιτολογίας και Παρασιτικών Νοσημάτων
Κτηνιατρική Σχολή
(Συνέντευξη στον Γ. Ρούσσο το 2008. Απαγορεύται η αναδημοσίευση μέρους ή ολόκληρου του άρθρου χωρίς την έγγραφη άδειά του γράφοντα)
